Duurzaamheid, milieu en energietransitie

Het tegengaan van klimaatverandering is een van de grootste opgaven voor onze stad en voor de wereld om ons heen. Den Haag heeft al sinds 2017 de ambitie om klimaatneutraal en klimaatadaptief te zijn in 2030. Hiervoor is het noodzakelijk dat we overgaan van fossiele op schone energie. Dit is van belang om de uitstoot van CO ₂ terug te brengen en te werken aan een gezonde, groene stad. De gemeente kan dit niet alleen bereiken en heeft daarom een klimaatakkoord (RIS318580 ) gesloten met bedrijven, bewonersgroepen, woningcorporaties, maatschappelijke organisaties, de provincie en het Rijk. 

De energietransitie in Den Haag is een enorme opgave. Bronnen, infrastructuur, opslag, woningen en gebouwen moeten worden aangepast en gerealiseerd, iedereen in de stad krijgt hiermee te maken.

De belangrijkste strategieën en plannen die richting geven aan de aanpak van de gemeente zijn de volgende:  

• Stedelijk Energieplan (RIS305064 )
• Transitievisie warmte (RIS313867 )
• Uitvoeringsplannen Energietransitie voor de wijken Mariahoeve, een deel van Zuidwest en Binckhorst (RIS317438 )
• Jaarlijks opknappen en isoleren van woningen (EFG-labelaanpak) (RIS314778 )
• Aanpak van netcongestie in delen van Den Haag (RIS317411 )
• Bronnenstrategie (RIS318482 )
• De Haagse Daken Aanpak (RIS316092 )

In de Werkagenda Energietransitie (RIS171123 ) zijn onze eigen acties beschreven. De realisatie van energietransitie wordt conform het bestedingsplan Enecomiddelen duurzaamheid en energietransitie (RIS306372 ) via de zes onderstaande programmalijnen uitgevoerd. De acties zijn gericht op het isoleren en voorbereiden op en of het overgaan op schone energie van woningen en andere gebouwen en op de ontwikkeling van nieuwe duurzame bronnen, warmtenetten en energieopslag. Daarnaast geven we als gemeente het goede voorbeeld. De energietransitie is niet mogelijk zonder bewoners, ondernemers en andere stakeholders in de stad. We hebben de talrijke initiatieven, goede voorbeelden en betrokkenheid van koplopers in de stad nodig om iedereen mee te krijgen in het verminderen van energieverbruik en de overstap naar schone energie. We geven daarom samen met de stad uitvoering aan het klimaatakkoord. We ondersteunen bewonersinitiatieven, coöperaties en bedrijven en geven handelingsperspectief en duidelijkheid aan de stad.

Verduurzaming van woningen

• Jaarlijks willen we 10.000 woningen isoleren, waarbij de focus ligt op woningen met energielabel E, F of G. Hiermee bereiden we woningen voor op een aardgasvrije warmteoplossing en verminderen we het energieverbruik. Zo brengen we de uitstoot van CO2 terug en gaan we energiearmoede tegen. Om inwoners daarbij te ondersteunen heeft de gemeente een stadsbreed aanbod van regelingen en diensten waar iedereen gebruik van kan maken (onder andere rentekorting op verduurzamingsleningen, collectieve inkoopacties en subsidies). Met een gerichte en intensieve aanpak wordt, onder de noemer ‘stadsrenovatie’, extra ondersteuning geboden in wijken met veel achterstallig onderhoud, slechte isolatie en energiearmoede. Dit zijn wijken met vooral woningen voor midden- en lage inkomens in particulier bezit en wijken die in de transitievisie warmte benoemd zijn als warmtenetwijk voor 2030. Ook kent de aanpak onderdelen die zich richten op doelgroepen die extra ondersteuning nodig hebben, zoals VvE's met gespikkeld bezit.
• In 2025 zet de gemeente de activiteiten rondom De Haagse Daken Aanpak (RIS316092 ) voort en we bereiden het hulpaanbod uit.. Hiermee stimuleert te de gemeente dakeigenaren om meer en slimmer gebruik te maken van daken, bijvoorbeeld door het plaatsen van zonnepanelen of een groen dak. Hiermee wordt niet alleen bijdragen aan de energietransitie, maar ook wordt hiermee ook bijgedragen aan andere opgaven zoals ecologie en klimaatadaptatie. De Haagse Daken Aanpak richt zich niet alleen op woningdaken, maar bijvoorbeeld ook op daken van bedrijven en maatschappelijke gebouwen.
• Met bewonersorganisaties en -initiatieven werken we samen aan concrete oplossingen en handelingsperspectief.

Verduurzaming van gemeentelijk vastgoed

• In 2025 start de gemeente met de voorbereiding van de eerste projecten die zijn genoemd in het uitvoeringsplan gebaseerd op de portefeuille routekaart voor verduurzaming van gemeentelijk vastgoed. In het najaar van 2024 wordt de portefeuilleroutekaart ter goedkeuring aan de raad gepresenteerd met daaraan gekoppeld het voorstel voor het eerste uitvoeringsplan voor de komende 4 tot 7 jaar. Het uitgangspunt voor de routekaart tot 20230 is dat het gemeentelijke vastgoed in 2030 60% minder CO2 uitstoot. Klimaatadaptatie en natuurinclusiviteit worden als belangrijke aandachtspunten in objectanalyse en -planvorming meegenomen.
• Onderdeel van de portefeuilleroutekaart is opwekking van energie oa met zonnepanelen. Voor de ca 8000 panelen die in de jaren 2025-2028 naar verwachting worden geplaatst loopt de aanbesteding van een raamcontract.
• Vanuit het coalitieakkoord is eenmalig € 3,0 mln. beschikbaar gesteld voor verduurzaming van het gemeentelijk vastgoed. Deze gebruiken we voor het stadsdeelkantoor Haagse Hout (verduurzaming tot Paris Proof gebouw) en het stadhuis (aanleg extra groene daken).
• Er zijn twee projecten, gefinancierd met Enecomiddelen en Dumava-subsidie, die we in 2025 afmaken: de verlichting van het stadhuis en verduurzaming van culturele broedplaats De Constant Rebecque.

Verduurzaming en realisatie van energiebronnen, -netten en –opslag

• De gemeente zet de komende periode in op het ontwikkelen van nieuwe lokale duurzame warmtebronnen om het aantal woningen en gebouwen dat wordt aangesloten op warmtenetten te kunnen versnellen. Eerder heeft de gemeente op basis van resultaten van de verdiepende businesscase warmtenetten (RIS317250 ) geconcludeerd dat het succesvol uitgeven van concessies voor grootschalige uitbreiding van warmtenetten onder de huidige wetgeving en marktordening niet haalbaar is. De ontwikkeling van collectieve warmtenetten, kleinschalig en grootschalig, blijft de best betaalbare oplossing voor de warmtevoorziening. Daarom wordt ook in 2025 gewerkt volgens een geactualiseerde aanpak warmtetransitie (RIS318491 ).
• Naar verwachting treedt de Wet collectieve warmte (Wcw) eind 2025 in werking. Deze nieuwe wet vereist dat het eigendom van de warmtenetten voor meer dan de helft in publieke handen komt. Dit vraagt om invulling van, en voorbereiding op, deze nieuwe rol door de gemeente. De verkenning van de mogelijke rolneming door de gemeente in een publiek warmtebedrijf is hierin een eerste stap (RIS319397 ). Voor de verschuiving naar meer publiek eigenaarschap van warmtenetten zijn grote investeringen door publieke partijen nodig zoals externe financieringsstromen vanuit Europese fondsen en rijkssubsidies, maar ook private investeringen.
• Een belangrijk onderdeel van de geactualiseerde aanpak warmtetransitie is het uitwerken van een Publiek Warmtebedrijf. Hiermee wordt ook uitvoering gegeven aan de moties Gemeentelijk warmtebedrijf (RIS317592) en Oprichting Haags publiek warmtebedrijf (RIS318138).
• Met bewonersinitiatieven wordt extra samengewerkt. Op deze manier ontstaat ook de mogelijkheid voor opgroeiruimte voor bewonersinitiatieven als onderdeel van toekomstige warmtebedrijven.
• In opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat wordt de warmtetransportleiding WarmtelinQ door Ldm C.V. aangelegd. WarmtelinQ Vlaardingen-Den Haag landt aan bij het De Constant Rebecqueplein. Dit biedt kansen om nieuwe warmtenetaansluitingen te realiseren en vervolgens ook nieuwe duurzame warmtebronnen op het De Constant Rebecqueplein te kunnen ontwikkelen, zoals een geothermiebron en aquathermie.
• Stedin heeft een vooraankondiging voor netcongestie gedaan voor grootverbruikers in een groot deel van Den Haag (RIS317411 ). Netcongestie is een landelijk probleem dat nu ook Den Haag treft. Na de vooraankondiging netcongestie is een taskforce gestart, waarin ook in 2025 de gemeente, Stedin en Tennet samen werken aan (het zoeken en versnellen van) oplossingen. De gemeente Den Haag faciliteert de netbeheerders onder andere bij de ruimtelijke inpassing van elektra infrastructuur en het verkrijgen van vergunningen. Het oplossen van de netcongestie zal een forse impact hebben op de stad.

Verduurzaming van de openbare ruimte

• De energietransitie heeft ook impact op de openbare ruimte, bijvoorbeeld doordat boven- en ondergrondse energieinfrastructuur een plek moet krijgen. In de openbare ruimte concentreert de investeringsimpuls zich op de aanleg van walstroom voor de scheepvaart in de haven van Scheveningen. Door aanleg van walstroom kan energieverbruik worden verduurzaamd en uitstoot worden verminderd. We zijn gestart met de uitbreiding van walstroom in Scheveningen haven, naar verwachting zal dit in 2025 worden afgerond.

Adaptief beleid & verduurzaming bedrijven

• Om ondernemers te ondersteunen bij het besparen van energie of het overstappen op een duurzame energiebron biedt de gemeente verschillende projecten, maatregelen en instrumenten aan. Via de gemeente worden energiescans en Milieubarometers aangeboden en wordt advies op maat gegeven.
• In 2025 zet de gemeente de duurzaamheidskringen buurthuizen, strandondernemers, hotel, zorg en evenementen voort. De gemeente ondersteunt in dit kader tevens dat andere branches of gebieden die gebaat zijn bij deze methode een eigen kring starten. Projecten die uit deze kringen voortvloeien worden waar mogelijk ondersteund.
• Verduurzaming van bedrijventerreinen is één van de aandachtspunten van het Programma Bedrijfshuisvesting dat in het tweede kwartaal van 2024 naar de raad is verzonden. In de gebiedskaders van de bedrijventerreinen Zichtenburg Kerketuinen Dekkershoek (ZKD), Fruitweg en Uitenhagestraat heeft de gemeente beschreven welke kansen er liggen voor verduurzaming, vergroening en aansluiting op warmte.
• Voor het bedrijventerrein Westvlietweg wordt een aparte studie gedaan naar energiescenario's. De resultaten worden meegenomen in het proces voor de herontwikkeling van het bedrijventerrein.
• We blijven ons inzetten voor het verduurzamen van het maatschappelijk vastgoed samen met maatschappelijke organisaties in de stad. Daarbij vinden we het belangrijk dat bestaande verduurzamingsregelingen ook toegankelijk zijn voor levensbeschouwelijke en maatschappelijke organisaties. We stellen voor deze organisaties een rentevrije lening beschikbaar.

Programma- en proceskosten
Om de programmatische aanpak van de energietransitie mogelijk te maken vervult de gemeente een regierol. In het coalitieakkoord zijn voor deze jaren structurele middelen beschikbaar gesteld voor capaciteit voor het programma energietransitie en duurzaamheid.

De lasten op activiteit energietransitie bedragen in 2025 € 16,7 mln., hiervan heeft € 9,4 mln. betrekking op personeelslasten en € 7,3 mln. op projecten ter bevordering van terugbrengen uitstoot CO ₂ en te werken aan een gezonde, groene stad.

In lijn met het raadsvoorstel “Bestedingsplan Enecomiddelen duurzaamheid en energietransitie (RIS306372 ) wordt in het jaar 2025 € 14 mln. vanuit de reserve Duurzaamheid en energietransitie gebruikt. Dit bedrag wordt ingezet voor projecten m.b.t. verduurzaming van woningen, verduurzaming en realisatie van energiebronnen, -netten en –opslag, verduurzaming openbare ruimte en adaptief beleid & verduurzaming bedrijven.

We streven naar een stad die klimaatneutraal, circulair, gezond, klimaatadaptief en biodivers is. Dit zijn ambities die over een lange periode om aandacht vragen en die we niet als gemeente alleen waar kunnen maken. Daarom werken we samen aan deze duurzaamheidsopgave met inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties.

Verduurzaming van woningen
De gemeente geeft uitvoering aan het actieprogramma opknappen en isoleren, ook wel de EFG-aanpak en stadsrenovatie (RIS314778 ), zoals beschreven bij de activiteit energietransitie. Naast de Enecomiddelen die hiertoe worden ingezet, zijn er verschillende Rijksmiddelen voor deze opgave beschikbaar, namelijk vanuit het Nationaal Isolatieprogramma (NIP), vanuit het Volkshuisvestingsfonds (VHF) en energiearmoede-middelen.
    
Vanuit uit het Nationaal Isolatieprogramma is € 5,4 mln. beschikbaar in de periode 2022-2026 voor het isoleren van ca. 3.500 EFG-labelwoningen in particulier bezit en met een t ondergemiddelde WOZ-waarde onder het gemeentelijk gemiddelde. Ook voor de periode na 2026 komen er nog extra tranches aan met middelen. In totaal is er vanuit het Nationaal Isolatieprogramma €12.685.161 beschikbaar voor de gemeente Den Haag. Hierbij kan de gemeente nog € 445.300 extra aan vragen door als doe-het-zelf budget. Dit budget kunnen we uitsluitend uitgeven aan een doe-het-zelf regeling. De gemeente zet in 2025 in op:  

• Straataanpakken;  

• Doe-het-zelf regeling; 

• Isolatie en verbetering van gemengde VvE's via een subsidieregeling voor particulier woningbezit in VvE's waar ook sprake is van corporatiebezit;  

• Stadsrenovatie met inzet van aannemers die via aanbesteding geworven worden;  

• Expertise, communicatie en advies.  

Vanuit het Volkshuisvestingsfonds (VHF) is in de periode 2024-2034 € 28 mln. beschikbaar (incl. 30% gemeentelijke cofinanciering) voor het isoleren, renoveren en verbeteren van ca. 1.750 woningen in Den Haag Zuidwest (zie 'gunning Volkshuisvestingsfonds 2023', RIS318082). Daarnaast is uit dezelfde regeling €14 mln. beschikbaar (ook inclusief 30% cofinanciering) voor 1.000 woningen in Laak Centraal. De gemeente zet dit als volgt in:

• Voor isolatie en verbetering van gemengde VvE’s via een subsidieregeling voor ca 1.000 woningen in particulier bezit in gemengde VvE’s in Den Haag Zuidwest waar ook sprake is van corporatiebezit;
• Voor isoleren, verbeteren en renoveren van ca. 750 vooroorlogse, kleine VvE’s in particulier bezit via stadsrenovatie Moerwijk-Noord en 1.000 van dezelfde type woningen in Laak Centraal met inzet van aannemers die via aanbesteding geworven worden;
• Voor ambtelijke en externe inzet, expertise, communicatie en advies.

Verduurzaming gemeentelijke organisatie
Verduurzaming is een grote opgave, voor de stad én voor de gemeentelijke organisatie. Doelstellingen zijn onder andere het verlagen van de CO2-uitstoot en het grondstoffenverbruik van de gemeentelijke organisatie, behoud en vergroten van biodiversiteit waarborgen in gemeentelijke activiteiten en het toepassen van klimaatadaptatieve maatregelen. Hierbij richten we ons zowel ecologische (CO2, grondstoffengebruik), sociale (werken met lokale ondernemers) en economische (innovatie) duurzaamheid. We richten ons daarbij niet alleen op de getalsmatige prestaties (tonnen CO2 en kilo's grondstoffen). Zelf ervaren van wat we aan onze bewoners vragen biedt ons waardevolle informatie voor het verbeteren van het beleid en uitvoering richting onze bewoners. 

In 2025 gaan we de volgende activiteiten uitvoeren:

• We stellen een plan op voor het verduurzamen van de gemeentelijke organisatie en we voeren het Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (RIS317940 ) uit, waardoor onze bedrijfsvoering en onze opdrachtgeving duurzamer wordt. In het kader hiervan gaan we door met de verduurzaming van ons wagenpark, kopen we vaker refurbished hardware in, gaan we door met de uitvoering van het Convenant Schoon en Emissieloos bouwen en blijven we emissieloos transport uitvragen;
• We maken een plan voor de uitfasering van bodemmengsels (substraten) die veen bevatten, teneinde de hoge uitstoot van CO2 door de oxidatie van veen te verminderen. In het kader hiervan onderzoeken we de kwaliteit van alternatieve bodemmengsels en gaan we onderzoeken of het mogelijk is een biochar-installatie in Den Haag te vestigen;
• We voeren het Energiebesparingsbeleid uit, zodat we de komende drie jaar de CO2-uitstoot met tenminste 10% gaan verminderen;
• We gaan de certificering voor trede 4 van de CO2-Prestatieladder voorbereiden;
• We gaan de CO2-compensatie voor onze scope 1- en scope 2-emissies stapsgewijs (van € 50 per ton CO2 in 2024 naar € 75 in 2025 en € 100 vanaf 2026) verhogen en elke vijf jaar opnieuw indexeren

Energiearmoede
In de aanpak van energiearmoede bestaat uit diverse projecten die zich richten op energiebesparing voor inwoners die relatief veel geld aan hun energierekening moeten uitgeven en vaak in een slecht geïsoleerde woning wonen. Het Rijk heeft middelen beschikbaar gesteld voor het bestrijden van energiearmoede. In een commissiebrief 'Aanpak energiearmoede en inzet tweede tranche Rijksmiddelen' (RIS315254 ) is de energiearmoede-aanpak toegelicht. De aanpak zal in 2025 worden voorgezet. Het raadsvoorstel ‘Besteding derde tranche SPUK-middelen aanpak energiearmoede’ (RIS318694 ) beschrijft hoe de aanpak wordt verbeterd en geïntensiveerd met extra beschikbaar gekomen Rijksmiddelen.

Klimaatakkoord, klimaatberaad en Klimaatweek
In 2025 vindt de verdere uitvoering van het Haags Klimaatakkoord (RIS318580) plaatst. De gemeente organiseert bijeenkomsten om partijen te betrekken bij het Klimaatakkoord en faciliteert klimaatdeals. Het hieraan verbonden Klimaatberaad draait in 2025 met een diversiteit aan leden uit de stad. Het zorgt voor helder (gevraagd en ongevraagd) advies aan het college en helpt het Haags Klimaatakkoord verder te brengen. De Haagse Klimaatweek wordt in het najaar georganiseerd om de stad te betrekken bij de gevolgen van en oplossingen voor klimaatverandering.

Klimaatadaptatie
We willen de stad weerbaar maken tegen de gevolgen van klimaatverandering. In 2025 bestrijden we hitte, wateroverlast en watervervuiling door klimaatverandering en milieuschade. We pakken klmaatverandering als volgt aan:

• We stimuleren bewoners om zelf maatregelen te nemen door de subsidieregeling Klimaatadaptatie in stand te houden en onderzoeken de mogelijkheid deze voor de hele stad beschikbaar te maken;
• Operatie Steenbreek is de manier waarop bewoners laagdrempelige kleine vergroeningsmaatregelen kunnen nemen;
• In het ontwerp, aanleg en beheer van de openbare ruimte werken we zoveel mogelijk met klimaatadaptieve maatregelen;
• We helpen woningcorporaties om binnentuinen klimaatadaptatief te maken.  

Haags Klimaatdashboard
In 2025 zetten we de ontwikkeling van het dashboard, gestart in 2023, door en wordt het dashboard opgeleverd. Hiermee wordt invulling gegeven aan het initiatiefvoorstel ‘Stuur op het Klimaat’ (RIS315607 ). Het dashboard is een onderdeel van de klimaatrapportage die vanaf 2025 jaarlijks wordt opgesteld. We werken samen met andere Nederlandse gemeenten en het Rijk met het doel om tot een gedeelde methodologie te komen en zo te kunnen leren van, en vergelijken met, elkaar.

Geluidsanering

Voor het project Woningverbetering Verkeersgeluid werkt de gemeente aan het verbeteren van de leefbaarheid in woningen waar de geluidsbelasting te hoog is. Er wordt gewerkt met zogenaamde saneringslijsten, waarop woningen staan die in aanmerking komen voor isolatiemaatregelen. Voor deze saneringslijsten is een subsidie ontvangen van het Rijk voor het maken van een saneringsprogramma, het onderzoek en de begeleiding. Aan de hand van saneringsprogramma's wordt er voor de uitvoering gebruik gemaakt van externe expertise in de vorm van adviseurs en aannemers. Deze uitvoeringskosten worden gefinancierd door een subsidie vanuit het Rijk. Het saneringsprogramma van het eerste subcluster is in 2024 goedgekeurd door het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Bureau Sanering Verkeerslawaai (BSV) en de gemeenteraad (RIS318624 ). Geleidelijk zullen de resterende clusters worden aangeboden bij BSV, waarbij zij naar verwachting begin 2025 volledig zijn ingediend. Het streven is om 1.000 woningen in 2025 uit te nodigen, waarvan er 400 kunnen worden onderzocht en een start kan worden gemaakt met de uitvoering (afhankelijk van de doorlooptijden van BSV en de huidige situatie van de woningen).  

Europa en internationaal
We versterken de samenwerking op duurzaamheid op nationaal en Europees niveau. We zetten Europese subsidies slim in om onze projecten te financieren en nemen deel aan Europese onderzoekstrajecten. Als deelnemer aan de EU-missie ‘100 climate neutral and smart cities by 2030 ’scharen we ons bij de koplopers van Europa op het gebied van duurzaamheid. Ook zetten we in op samenwerking met internationale organisaties gesitueerd in Den Haag om lokaal te verduurzamen en kennis over klimaat, vrede en recht te vergroten en verspreiden.

We gaan in 2025 de volgende activiteiten uitvoeren:

• We ontwikkelen een duidelijke communicatielijn en lobbyagenda op duurzaamheidsthema's om internationaal uit te dragen en passen die consistent toe;
• We gebruiken de internationale platforms van de EU-missie ‘100 climate neutral and smart cities by 2030’ om aandacht van kennisinstellingen en mogelijke samenwerkings- of financiële partners te krijgen en vast te houden;
• We houden Europese subsidiekansen in de gaten en doen strategisch gekozen subsidieaanvragen;
• We zetten in op uitbreiding van de samenwerking met internationale organisaties en ambassades gesitueerd in Den Haag t.b.v. duurzaamheid in het kader van de internationale klimaatdeals van het Haags Klimaatakkoord.

Circulaire economie
Het programma Circulaire economie heeft als doel het primair abiotisch (fossiel, metaal en mineraal) grondstoffenverbruik en daarbij behorende CO ₂ uitstoot binnen de gemeentelijke diensten en de stad als geheel te reduceren en toe te werken naar een volledig circulaire stad in 2050. De werkagenda Circulaire Economie (RIS318676 ) richt zich binnen de beleidsmogelijkheden die er zijn op het verminderen van grondstofgebruik, vervanging van eindige grondstoffen en hergebruik van de al aanwezige grondstoffen in de stad. In 2025 gaan we aan de slag met:

Eigen organisatie, bewustwording en participatie:

• We gaan bij onze eigen inkopen steeds zuiniger om met grondstoffen, en we zorgen ervoor dat in de stad kennis wordt opgebouwd: 

• Circulair opdrachtgeverschap via het actieplan MVOI (RIS317940 ); 

• Opzet dialoogplatform over circulaire economie;  

• Anti-Verspillingscampagne; 

• Samenwerking met kennisinstellingen. 

Bevorderen circulair ondernemerschap en grondstoffentransitie: 
We gaan ervoor zorgen dat er lokale grondstoffen-kringlopen worden opgezet, waarbij grondstoffen door Haagse ondernemers worden (her)gebruikt: 

• Projecten van het grondstoffenplan (RIS310284 ); 

• Circulaire Duurzaamheidskringen; 

• Opzetten van circulaire businesstracks voor bedrijven; 

• Opzetten van een circulaire houtketen. 

Stimulering circulaire bouw: 
Bij onze eigen bouw-opdrachten gaan we steeds zuiniger om met grondstoffen en materialen, hiervoor gaan we een nieuwe norm introduceren en gaan we ervaring opdoen met anders ontwerpen en aanbesteden: 

• Implementatie Het Nieuwe Normaal als gedragen systeem voor circulair bouwen; 

• Opzetten van circulaire ontwerp en aanbestedingsprincipes; 

• Circulair hergebruik van materialen via een onderzoeksproject; 

• De bijbehorende projecten zijn benoemd in werkagenda Circulaire economie (RIS318676 ) en het grondstoffenplan (RIS310284 ). 

Toekomstbestendig bouwen
Zoals aangekondigd in het Coalitieakkoord gaat de gemeente op korte termijn een beleid voor toekomstbestendig (duurzaam) bouwen vaststellen met ambities op het gebied van natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen, circulair en biobased bouwen, en schoon en emissieloos bouwen. In 2025 gaan we in het verlengde daarvan de volgende activiteiten uitvoeren:

• Het uitwerken van een klimaatdeal ‘Toekomstbestendig doorbouwen in Den Haag’ als onderdeel van het Klimaatakkoord; 

• Ontwikkeling van faciliteiten als laadpleinen, bouwhubs en een Atelier voor Circulair en Biobased bouwen;

• Het verbeteren van de communicatie richting ontwikkelaars en aannemers over de gemeentelijke ambities op het gebied van toekomstbestendig bouwen;
• Het verankeren van deze ambities in de relevante beleidsstukken (Omgevingsvisie, Omgevingsplannen et cetera).

Duurzaam Den Haag   
Duurzaam Den Haag (DDH) stimuleert en ondersteunt bewoners(initiatieven) in acties voor het verduurzamen (adaptatie en mitigatie) van de stad. DDH krijgt een vaste subsidie én projectgelden van de gemeente Den Haag. Voor het subsidiebedrag voert DDH meerdere acties uit, waaronder Operatie Steenbreek, het uitdelen van gratis bomen (blad voor de stad) en de begeleiding van energiecoaches en bewonersparticipatie.

Communicatie op duurzaamheid
De communicatie-inspanningen hebben als doel dat inwoners, ondernemers, het bedrijfsleven en andere organisaties in de stad weten dat de gemeente werkt aan een stad die groen en gezond blijft,  hoe ze daar ook zelf gevolg aan kunnen geven en hoe de gemeente daarbij helpt.

Binnen de gemeentelijke organisatie zorgt communicatie ervoor dat gemeente-ambtenaren op een duidelijke manier en tijdig zijn geïnformeerd over het beleid van de gemeente op het gebied van verduurzaming van de stad én de gemeentelijke organisatie en hoe ze daaraan kunnen bijdragen.

In 2025 gaan we de volgende activiteiten uitvoeren:

• Elk jaar onderzoeken we de opinie over duurzaamheid in de stad. Op basis van deze informatie stellen we communicatiedoelen vast.
• Communicatie over de gemeentelijke activiteiten op het gebied van duurzaamheid wordt altijd ondersteund door een herkenbare kernboodschap én door een herkenbare stijl vanuit het communicatieconcept ‘Groen bezig’. Dit betreft ook beeldregie die de communicatieboodschappen ondersteunt.
• We maken nformatie over verduurzaming in Den Haag makkelijk te vinden op de website ‘Duurzame Stad’.
• Verduurzamingsacties en -resultaten en koplopers in de stad zijn herkenbaar voor inwoners, ondernemers en andere belanghebbenden door markeringen in de ‘Groen Bezig’ stijl.
• Gemeentelijke content over duurzaamheid wordt via social-media kanalen verspreid. Maandelijks worden interessante voorbeelden uitgelicht. Communicatie wordt gelinkt aan herkenbare momenten of gebeurtenissen.
• Communicatie in en rondom de Haagse Klimaatweek 2025.
• We blijven de stad betrekken bij het Haags Klimaatakkoord.

Voedsel
Vanuit de nieuwe voedselstrategie Den Haag gaan we gezond, lokaal, duurzaam en plantaardig eten stimuleren. Om zo mens, dier en natuur gezond te houden. Dit doen we door stimuleren, faciliteren, educatie en zelf het goede voorbeeld te geven rond gezond en duurzaam voedsel. Er komt ondersteuning voor voedselinitiatieven die positieve impact hebben op het voedselaanbod. We gaan zorgen dat verschillende partijen nog meer kennis gaan delen en slim gaan kruisbestuiven via bijvoorbeeld een alliantie, dialoogtafel, tentoonstelling, tour of evenement. De finale van Duurzame masterchef voor middelbare scholieren krijgt extra jus via de finale met een chefkok.

In 2025 is € 12,8 mln. beschikbaar op de activiteit Duurzaamheid. Voor € 5,8 mln. zijn subsidiabele kosten ten behoeve van sanering verkeerslawaai, aanpak energiearmoede en lokale aanpak isolatie begroot. Voor overige duurzaamheidstaken (o.a. bijdrage klimaatfonds, operatie steenbreek en Climate City Contract) is € 3,2 mln. begroot. Circa € 3,0 mln. heeft betrekking op personeelskosten. Ten slotte is er voor € 0,8 mln. aan subsidieverstrekking begroot.

In 2025 is € 6,1 mln. op de activiteit Duurzaamheid aan opbrengsten gerealiseerd. De opbrengst heeft voor € 5,8 mln. betrekking op ontvangen subsidies (o.a. middelen aanpak energiearmoede). Verder heeft € 0,3 mln. betrekking op een onttrekking uit de reserve Revolverende investeringsmiddelen.

Een gezonde, schone en duurzame stad voor mens, natuur, dier en milieu. Om dit te bereiken willen wij: de lucht- en bodemkwaliteit verbeteren; het verkeersgeluid en de stikstofeffecten beperken; de gemeentelijke CO2 uitstoot verminderen en de energietransitie stimuleren en faciliteren.

Stikstofaanpak
In 2025 gaan we de volgende activiteiten uitvoeren conform het Convenant Schoon en Emissieloos Bouwen (RIS316901 ):

• Het bevorderen van Schoon en Emissieloos Bouwen in opdrachten van derden door het maken van afspraken met opdrachtgevers en aannemers.
• Het verbeteren van de walstroom in de Eerste en de Derde Schevenings Haven, mits dit mogelijk is bij de afgekondigde netcongestie.

Daarnaast voeren we de volgende natuurherstelmaatregelen uit:

• Sloop van twee pandjes aan de Zeezwaluwstraat in Natura2000-gebied en teruggave van deze grond aan de natuur;
• Voorbereiding van de uitbreiding van de Zero Emission zones (ZE-zones) om stikstofuitstoot terug te dringen;
• Teruggave van een strook van de voormalige Delflandlocatie langs de Hoek van Hollandlaan;
• Overleg met het RVB wordt gevoerd over het toevoegen van natuur van het Uilenbos aan het Natura2000-gebie bij Meijendel;
• Voorbereiding van natuurherstelmaatregelen bij Wapendal (gedeeltelijke afsluiting Daal en Bergselaan).

Luchtkwaliteit
In 2025 gaan we de volgende activiteiten uitvoeren:

• Het stimuleren van schone voertuigen en voortzetting sloopregeling voor oude vervuilende bestelauto’s;
• Het geven van voorlichting over de schadelijke rook die vrijkomt bij het stoken van hout
• Het opstellen van de jaarlijkse rapportage over de luchtkwaliteit.

Geluid
In 2025 gaan we de volgende activiteiten uitvoeren:

• Het in kaart brengen van gebieden met veel verkeersgeluid;
• Het stimuleren van elektrische voertuigen, stillere banden en het verlagen van maximumsnelheden in gebieden met veel verkeersgeluid;
• Het in stand houden van gebieden met minder tot geen verkeersgeluid.

Laadinfra
Naast het regulier beheer en onderhoud gaan we het publieke laadnetwerk met een gebalanceerde mix van openbare laadmodaliteiten, bekend als de ‘Haagse laadmix’, uitbreiden (RIS316608 ). We gaan in 2025 de volgende opgaven uitvoeren:

• Het verder uitbreiden van het laadnetwerk; gestreefd wordt naar de plaatsing van circa 400 nieuwe openbare laadpalen;
• Het onderzoeken van locaties voor nieuwe laadpleinen;
• Het realiseren van 15 (kortparkeer-)snellaad plekken;
• Het upgraden van 2 gemeentelijke snellaadstations naar high power charging.

Bodembescherming en bodemsanering
In 2025 gaan we de volgende activiteiten uitvoeren:

• In het kader van het Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond (RIS299493 ) beheert de gemeente 4 eeuwigdurende saneringsopgaven. Deze opgaven bevinden zich op de terreinen van beide gasfabrieken en twee voormalige stortplaatsen;
• Er lopen 16 tijdelijke saneringsopgaven waarvan er 3 naar verwachting worden afgerond in 2025, als de monitoringsresultaten dat toelaten.

Omgevingsdienst Haaglanden
De gemeente Den Haag neemt deel aan de Omgevingsdienst Haaglanden. Ook in 2025 verzorgt de Omgevingsdienst Haaglanden voor Den Haag milieu-uitvoeringstaken (vergunningverlening, toezicht en handhaving). Daarnaast verzorgt de Omgevingsdienst Haaglanden voor Den Haag en de specialistische advisering op het gebied van milieu en Ruimtelijke Ordening. De deelnemersbijdrage 2025 voor Den Haag is een bedrag van € 8.047 mln. (RIS318829 ).

In 2025 is € 25,9 mln. beschikbaar op de activiteit Milieubeleid, milieubeheer en luchtkwaliteit. Circa € 7,6 mln. heeft betrekking op personele kosten. Voor de deelnemersbijdrage Omgevingsdienst Haaglanden is € 7,2 mln. begroot. Daarnaast is er € 4,7 mln. begroot aan het beheer en onderhoud van walstroominstallaties en openbare laadinfra. Verder is € 2,8 mln. aan subsidiabele kosten begroot. Voor de invoering van milieuzones en de omruilregeling is € 1,4 mln. begroot. Voor bodembescherming en -saneringen is € 1,1 mln. begroot. Overige budget ten behoeve van milieu is circa € 1,1 mln.

De totale opbrengst bedraagt € 15,1 mln. Hiervan heeft € 4,4 mln. betrekking op de opbrengsten vanuit laadinfra en walstroom. Daarnaast heeft € 10,6 mln. betrekking op de ontvangen subsidies voor klimaat- en energiebeleid (CDOKE). Ten slotte is er € 0,1 mln. aan milieuleges begroot.

De gemeente streeft naar een duurzame basisvorming voor de doelgroep van 2-16 jaar. Dat wil zeggen dat kinderen en jongeren kennis opdoen over natuur, milieu en duurzaamheid.

• Gemeente investeert in de duurzame basisvorming van haar doelgroep door het aanbieden van ervaringsonderwijs. Scholen en buitenschoolse opvanginstellingen hebben kosteloos toegang tot lesmaterialen die door de gemeente zijn ontwikkeld en de mogelijkheid om deel te nemen aan educatieve activiteiten op een van de door de gemeente gefaciliteerde educatieve tuinen. Ruim 85% van het basisonderwijs en ruim 45% van het voortgezet onderwijs in de stad krijgen hierover onderwijs.
• De lesmaterialen en lessen die wij aanbieden zijn toegespitst op actuele maatschappelijke thema's. Specifiek op het gebied van groen en biodiversiteit, water, klimaat en energie, afval en grondstoffen en voedsel. In het schooljaar 2025-2026 gaan we weer aan minstens 45.000 leerlingen deze educatie aanbieden.  
• In 2025 verwachten we ongeveer 2800 leerlingen en leerkrachten van groep 7 en 8 voor een natuurwerkweek te ontvangen op het buitencentrum School in Bos in Drenthe.

In 2025 besteed de gemeente circa € 3,9 mln. aan de uitvoering van het natuur- en milieueducatieprogramma. Hiervan betreft € 1,9 mln. voor personeelskosten. Voor het onderhoud van educatieve tuinen en de Heemtuin in het Zuiderpark is € 1,1 mln. begroot. Voor diverse projecten (zoals onderwijs gerelateerde projecten) is € 0,5 mln. begroot. Ten slotte is voor School in Bos € 0,4 mln. begroot.  

Van de scholen wordt voor het bezoek aan School in Bos een bijdrage van € 0,4 mln. ontvangen.